Yeniden değerlendirilme imkanı olan atıkların çeşitli fiziksel ve/veya kimyasal işlemlerden geçirilerek ikincil bir ham maddeye dönüştürülerek tekrar üretim sürecine dahil edilmesine geri dönüşüm yada geri kazanım adı verilmektedir. Diğer bir tanımlamayla; herhangi bir şekilde kullanılarak kullanım dışı kalan geri dönüştürülebilir atık malzemelerin çeşitli geri dönüşüm yöntemleri ile hammadde olarak tekrar imalat ve üretim süreçlerine kazandırılması olarak da adlandırılabilir.

 

Doğal kaynakların sınırsız olmadığı, dikkatlice kullanılmadığı takdirde bir gün bu kaynakların tükeneceği unutulmamalıdır.  Her geçen doğal ürünlerde sıkıntılar yaşanmaktadır. Dünyada nüfusun hızla artışı, artan bu kişi sayısının her türlü ihtiyacının karşılanması için doğal kaynaklardan yararlanılması gerekmektedir. Bu kaynaklarında sınırsız olmadığı düşünüldüğünde geri kazanımın ne kadar önemli olduğu daha iyi anlaşılacaktır. Bir kere kullanıldıktan sonra herhangi bir şekilde bertaraf edilemeyen malzemeler değişik bir dolaşım yolu ile yeniden geri kazanılarak kullanılma imkânına sahiptir. Geri dönüşüm veya geri kazanım biri birine girmiş iki kavramdır. Kimi tanımlamayla geri dönüşüm kimi tanımlamayla geri kazanım olarak adlandırılmaktadır.

 

Belki her iki sistemde uygulanan geri elde basamaklarında farklılıklar bulunabilir. Sonuçta kullanım dışı kaldığı farz edilen ürünlerin yeniden değerlendirilmesi geleceğimiz açısından çok önemlidir. Kağıdın yeniden değerlendirilmesi geri dönüşüm olarak tanımlanabilir. Kağıt, kağıt hammaddesi olarak kalmıştır. Oysa röntgen suyundan gümüş elde edilmesi geri kazanım olarak tanımlanması gerekmektedir. Yeni bir ürün veya yeni bir hammadde elde edilmiştir. Geri kazanım ile gerek çevremiz, öncelikle insan sağlığı olmak üzere, gerekse tüm canlılar için sayılamayacak kadar çok yararlar söz konusudur.

 

Geri Kazanımın Faydaları

Doğal kaynaklarımız korunur

Enerji tasarrufu sağlanır

Ekonomiye katkı sağlanır

Atık miktarı azalır

Gelecek için yatırımdır

 

Atık yönetimin atık miktarının kayıt altına alınmasını sağlar

Geri kazanım ile yeni bir ürün elde edilmesi için harcanacak olan enerji harcanmamış ve kullanılmamış olacaktır. Bu enerjinin farklı alanlarda değerlendirilmesi sağlanmış olacaktır. Enerji maliyetlerinin giderek artacağı tartışma götürmez bir gerçek. Dünyadaki petrol stoklarının da giderek azaldığı, gelecekte petrolün daha da kıt bir kaynak haline geleceği aşikardır. Ülkemizde enerjide dışa bağımlı olduğu düşünüldüğünde geri kazanıma daha çok önem verilmesi gerekmektedir.

 

Geri kazanım, geleceğe ve ekonomiye yatırım yapmamız için bize katkı sağlamaktadır. Geri kazanımla elde edilen ürünler tekrar kullanılarak bu ürünler için yeni üretim sahaları açılmamaktadır. Diğer yandan çöpten yeniden hayat bulan ürünler ile yeni sanayi dalların oluşması sağlanmaktadır. Bu alan ile yeni iş kolları ve yeni istihdamlar oluşturulmaktadır. Diğer yandan günümüzün en büyük çevre sorunu olan katı atıkların toplanması ancak geri kazanım yaygınlaştırılması ile çözümlenebilir.

 

Geri kazanım yaygınlaştıkça ve insanlar geri kazanılacak ürünleri kaynağında topladıkları sürece katı atıkların toplanması ve bertaraf edilmesi kolaylaşacaktır. Türkiye’de geri kazanımın gelişmiş ülkelerin tümünde olduğu gibi evlerden, yani atığın kaynağından başlatmak gerekiyor. Tüketicilerin bilinçlendirilmesi, ambalaj atıklarının organik çöplerden ayrı toplanması bu alanda atılması gereken ilk adımı oluşturmaktadır. Geri kazanımın nasıl yapılacağı, kalitesi, kullanılması gereken teknolojiler ve prosesler düzenlenerek yönetilmelidir.

 

Geri kazanımın nasıl yapılacağı, kalitesi, kullanılması gereken teknolojiler büyük önem arz etmektedir. Geri kazanılan ürünler gerekli faydayı sağlamak zorundadır. Uygun koşullarda geri kazanımı yapılmayan bu malzemeler fayda yerine daha büyük zararların oluşmasına neden olabilir. Ülkemizde bir çok malzeme farklı yollarla sistemli veya sistemsiz olarak geri kazanılmaktadır. Cam ürünler, kağıt ürünler, plastik ürünler, her türlü ambalaj ürünleri, alüminyum ürünler, atık pil ve aküler, motor yağı ve diğer yağlar, beton ürünleri, organik atıklar ve elektronik atıklar geri kazanım yolu ile değerlendirilmektedir. Ülkemizde yerel yönetimler tarafında atık yönetim planlarının oluşturulamamış olması, değerlendirilebilir atıkların kaynağında toplanmamasına neden olmaktadır. Kaynağında ayrı toplanıp alınmayan geri kazanım ürünleri, sokaklarda sokak toplayıcıları tarafından sistemsiz bir şekilde toplanmaktadır.

 

Bu durum cadde ve sokaklarda kötü görüntülerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Diğer yandan hiç bir önlem almadan yeterli bilgiye sahip olmadan bu toplama faaliyeti içinde yer alan kişiler sağlıksız bir çalışma şekliyle atıkların geri kazanımı içinde yer almaktadırlar. Ülkemizde son yıllarda yüksek teknolojiler sahip geri kazanım alanları oluşturulmuştur. Fakat bunlar yeterli sayıda değildir. Atık yönetim planların sistemli bir şekilde uygulanması ve geri kazanılacak ürünlerin bu sistem içinde toplanması daha faydalı olacaktır.

 

Geri Kazanım Katılım Payı

10.12.2018 tarih ve 30621 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevre Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanuna göre; çevrenin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve giderilmesi için plastik poşet, plastik ambalaj kullanımının azaltılması, depozito uygulaması, kirliliğin önlenmesine yönelik teminat alınması gibi mekanizmalar kullanılacaktır. Çevre Kanunu’na eklenen, geri kazanım katılım payı başlıklı Ek Madde 11’de “Yurt içinde piyasaya arz edilen bu Kanuna ekli (1) sayılı listede yer alan ürünlerden poşetler için satış noktalarından, diğer ürünler için piyasaya süren/ithalatçılardan bu listede belirtilen tutarda geri kazanım katılım payı tahsil edilir…” hükmü yer almakta olup bu çerçevede geri kazanım katılım payının tahsiline yönelik gerekli düzenleme anılan Kanunu’nun 18’inci maddesi hükmü gereği Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelik kapsamında gerçekleştirilecektir.

 

Bu kapsamda, Çevre Kanunu’nun Ekli (1) Sayılı Listesinde yer alan plastik poşet hariç diğer kalemlerden geri kazanım katılım payı alınmasına ilişkin uygulamaya söz konusu yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile başlanacaktır.